Κλέφτες και Αρματολοί .
Στην Ελλάδα, έγινε κάτι μοναδικό. Αυτό το υπόδουλο Έθνος, σκλαβωμένο τετρακόσια χρόνια, μπόρεσε να κάνει δικό του στρατό, μέσα στο ίδιο το κράτος του καταχτητή. Ετοίμασε τη λευτεριά του, με τους Κλέφτες και τους Αρματολούς.
Οι Κλέφτες είναι οργανωμένοι και γυμνασμένοι, είναι οι πιο ζωντανοί, που ξεκόβουν απ' τη μάζα. Είναι ιδιόρρυθμα στρατιωτικά σώματα που έδρασαν στα βουνά και που αργότερα θα αποτελέσουν βάση για την τελική εξέγερση των Ελλήνων. Ήταν η ξύπνια ράτσα με το ντουφέκι και το σπαθί, αποτραβηγμένοι απ' την Τουρκιά, στα βουνά, τα ελάτια, τις βρύσες,... Δεν έδιναν συνήθως μάχες κατά παράταξη, γιατί ήταν λίγοι. Ενεργούσαν με αιφνιδιασμούς και ενέδρες. Τους βοηθούσε ο λαός. Διατήρησαν τη θρησκεία, την παράδοση, τα ήθη και έθιμά τους.
Προκειμένου να περιορίσει τη δράση τους, ο Σουλεϊμάν Α' (1520-1566), αποφασίζει να εγκαινιάσει ένα παλιό θεσμό Βυζαντινών Αυτοκρατόρων [ο οποίος είχε εφαρμοστεί και από Βενετούς ("αρματόρες")]. Οι Τούρκοι, τους ονόμασαν Αρματολούς και την περιφέρεια που επέβλεπαν, Αρματολίκι. Με τον τρόπο αυτό, επιτρέπουν στους πιο φημισμένους και δυναμικούς Κλέφτες, να αλλάξουν τρόπο ζωής και τόπο δράσης. Έτσι οι Κλέφτες είναι οι ταραξίες και οι Αρματολοί επιβάλλουν την τάξη. Προστατεύουν μια περιοχή, τόσο από κακοποιούς όσο και από Κλέφτες. Μισθοδοτούνται από την επαρχία στην οποία υπάγονται και απαλλάσσονται από κάποιους φόρους. Αυτά βέβαια είχαν σχεδιάσει οι Τούρκοι. Στην πράξη, οι Αρματολοί τους αποκοιμίζουν και σε ώρα κινδύνου, ειδοποιούσαν πολλές φορές τους Κλέφτες να φυλαχτούν. Κι όταν δεν τα πήγαιναν καλά μαζί τους, γίνονταν πάλι Κλέφτες.
Δημιουργούνται συνεχώς καινούργια ένοπλα σώματα και η Ακαρνανία γίνεται το κέντρο Αρματολών και Κλεφτών. Προς το τέλος της προεπανάστασης, τα Αρματολίκια γίνονται δεκαεφτά. Ζουν σχεδόν ανεξάρτητα, μέχρι την εποχή του Αλη-πασά, γιατί απ' αυτόν και τους Τουρκαλβανούς του δέχτηκαν τη μεγαλύτερη αγριότητα. Ξαναγίνονται τώρα οι Αρματολοί, Κλέφτες. Άλλοι πηγαίνουν στα βουνά κι άλλοι στα Εφτάνησα, σε στρατούς άλλων χωρών (Γάλλων, Άγγλων, Ρώσων). Αποκτούν καινούργια πολεμική εμπειρία και αργότερα θα αποτελέσουν το γενικό σώμα του απελευθερωτικού στρατού της Επανάστασης του 1821.
πηγή:Μουσείο Βρέλλη